Одил судлов фаолиятини рақамлаштиришдаги навбатдаги қадам

 Замонавий ахборот технологиялари тараққиёти суд-ҳуқуқ тизимини ҳам тубдан ислоҳ қилиш заруратини юзага келтиради. Жахон тажрибасида “Рақамли суд” концепцияси орқали одил судлов самарадорлигини ошириш, инсон омили билан боғлиқ хатоларни камайтириш ҳамда фуқароларга кўрсатиладиган хизмат сифатини яхшилаш мақсадида сунъий интеллект технологиялари кенг қўлланиб келинмоқда. Бу жараён Ўзбекистонда ҳам суд тизимини модернизация қилишнинг устувор йўналишларидан бирига айланиб бормоқда. 

Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 
21 августда қабул қилинган “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сонли Фармони бу борада амалга оширилаётган ишларнинг яққол ифодаси сифатида намоён бўлади.

Мазкур Фармон судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, рақамлаштириш ишларини изчил давом эттириш, судларнинг моддий-техник таъминотини яхшилаш мақсадида қабул қилинган бўлиб, бу мақсадларга эришиш учун судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ва рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштиришга қаратилган “Рақамли суд” концепцияси босқичма-босқич амалга оширилади.

“Рақамли суд” концепцияси қуйидагиларни ўз ичига олади:

– судга ариза беришдан олдин сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижасини ҳамда сарфланадиган харажатларни шакллантирилиши;

– мурожаатлар судга электрон шаклда юборилиши;

– ишда иштирок этувчи шахслар суд биносига ташриф буюрмасдан суд муҳокамаларида масофадан туриб иштирок этиши;

– тарафлар ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга суд жараёнларида ишга доир барча материаллар билан электрон шаклда танишиш имконияти яратилиши;

– суд харажатлари электрон шаклда ҳисобланишива тўланиши, шунингдек, ижро варақалари автоматик равишда ижрога юборилиши;

– суд ишлари замонавий ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда тўлиқ электрон тарзда юритилиши;

– сунъий интеллект ёрдамида суд мажлиси баённомалари реал вақт режимида матн шаклида тайёрланиши;

– суд ҳужжатлари лойиҳалари автоматик шакллантирилиши.

Бу борада 2025 йилнинг якунига қадар, Тошкент шаҳрида тажриба тариқасида концепция асосида иқтисодий, фуқаролик ва маъмурий низоларни кўришга мўлжалланган суд залларини ташкил этиш, тажриба натижалари асосида “Рақамли суд” концепциясини 2026-2027-йилларда босқичма-босқич республиканинг барча судларида жорий этиш, концепция доирасида кўриладиган ишлар тоифасини тасдиқлаш белгилаб олинди.

Албатта, Фармонда “Рақамли суд” концепциясини жорий этишнинг асосий механизмлари ҳам кўрсатиб ўтилган.

Жумладан, 2026 йилдан бошлаб фуқаролар, адвокатлар, юристлар, судьялар учун норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга тушириш, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш махсус ахборот дастурини яратиш, “my.sud.uz” интерактив хизматлар порталида фуқароларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш модулини жорий этиш, бунда сунъий интеллект асосида ишлайдиган виртуал маслаҳатчини яратиш, ҳуқуқий мурожаатларга жавоб бериш ҳамда суд маълумотларини автоматик етказиш, фуқаролик, маъмурий, иқтисодий ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича дастлабки суд маълумотларини фуқароларга Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали олиш имкониятини яратиш, фуқароларга одил судловга эришишда қулай имкониятлар яратиш мақсадида 5 та янги интерактив хизматларни йўлга қўйиш, шунингдек, суднинг ахборот тизимидаги “Шахсий кабинет” платформасининг фойдаланувчилар учун янада қулай бўлган янги версиясини ишлаб чиқишбелгиланди.

Шунингдек, санкциялар ва мажбурлов чоралари бўйича судларга киритиладиган илтимосномаларни электрон шаклда юритиш мақсадида Олий суд ахборот тизимлари билан тергов органларининг ахборот тизимлари ўртасида электрон маълумотлар алмашинувини йўлга қўйиш, маъмурий ҳуқуқбузарликка доир ишлар билан боғлиқ ҳужжатларни “E-ma’muriy ish” ахборот тизими орқали судларга тўлиқ электрон шаклда тақдим этиб бориш, “Рақамли ҳукумат” тизими идоралараро интеграциялашув платформасида мавжуд маълумотларни судларнинг ахборот тизимлари билан тўлиқ интеграция қилиш чораларини кўриш назарда тутилган бўлиб, бу борада Рақамли технологиялар вазирлиги,“UZINFOCOM” масъулияти чекланган жамиятиҳамда Фармонга асосан ташкил этилаётган Олий суднинг Ахборот-коммуникация технологияларини жорий қилиш ва ахборот хавфсизлигини таъминлаш бошқармаси негизидаги Рақамли технологиялар ва сунъий интеллект департаменти судлар фаолиятига “Рақамли суд” концепциясини босқичма-босқич жорий этиш учун масъул этиб белгиланди.

Бундан ташқари, Фармонга асосан иқтисодий судлар тузилмаси мақбуллаштирилиб, 2026 йил 1 январдан бошлаб туманлараро, туман (шаҳар) судларининг тугатилиши ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар марказлари ва Тошкент шаҳрида туманлараро иқтисодий судлар фаолияти йўлга қўйилиши назарда тутилмоқда.

Умуман олганда, ҳар қандай жамиятда одил судловнинг очиқлиги ва тезкорлиги фуқароларнинг давлатга ишончида ҳал қилувчи омил ҳисобланади ва мазкур Фармонда қўйилган вазифаларнинг ўз вақтида ва сифатли бажарилиши фуқаро ва юридик шахсларнинг одил судловга эришишини таъминлашдаги ҳуқуқий кафолат бўлиб хизмат қилади.   

Наманган вилоят маъмурий судининг раиси З.Курбонова