КОНСТИТУЦИЯ – ОЛИЙ ЮРИДИК ҲУЖЖАТ

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 1-моддасида давлат қурилишига оид муҳим ва давлат бошқарувининг стратегик мақсадларини очиб берувчи Ўзбекистон –  суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат эканлиги қатъий белгиланди.Конституцияда инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишнинг мутлақо янги механизмларини назарда тутувчи конституциявий асослар мустаҳкамлангани ва айниқса бу асосларни олий юридик ҳужжатдан жой олганлиги қанчалар аҳамиятли.

Конституциянинг энг асосий юридикхусусиятларидан бири – унинг олий юридик кучгаэга эканлигидир. Шу боис янги таҳрирдагиКонституциянинг 15-моддасида ЎзбекистонРеспубликасининг Конституцияси мамлакатнингбутун ҳудудида олий юридик кучга эга, деганустувор қоида белгиланган.

Конституция олий юридик кучга эга деганда -қонунчилик ҳужжатларининг тизимида энг юқориўринда туриши ҳамда унинг бошқа ҳар қандайнорматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан устунлигитушунилади.

Шу билан бирга, Конституциянинг олий юридик кучга эга эканлиги унинг сиёсий-ҳуқуқий ҳужжатлиги, Парламентда қабул қилинишининг алоҳида тартибига эга эканлиги ёки умумхалқ овози (референдум) асосида қабул қилиниши, давлатнинг ички ва ташқи сиёсатининг асосий стратегик йўналишларини, инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини белгилашида, барча давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, мансабдор шахсларни Конституцияга мувофиқ иш кўришида, қарорлар қабул қилишида ҳам намоён бўлади.Бунинг ҳуқуқий асоси Конституциянинг 16-моддасида белгиланган бўлиб, унга кўра барча қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси асосида ва уни ижро этиш юзасидан қабул қилинади ҳамда бирорта қонун ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат Конституциянинг принцип ва нормаларига зид бўлиши мумкин эмас. 

Шунингдек, янги таҳрирдаги Конституциянингтўғридан-тўғри амал қилиши механизмларига оид ҳамда ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этишига тааллуқли конституциявий нормалар мустаҳкамлаб қўйилди. 

Хусусан, Ўзбекистон Республикасида давлат ҳокимияти халқ манфаатларини кўзлаб ва Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунлар ваколат берган органлар томонидангина амалга оширилади. Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат ҳокимияти ваколатларини  ўзлаштириш, ҳокимият органлари фаолиятини тўхтатиб қўйиш ёки тугатиш, ҳокимиятнинг янги ва мувозий таркибларини тузиш Конституцияга хилоф ҳисобланади ва қонунга биноан жавобгарликка тортишга асос бўлади;(7-модда) Демократик ҳуқуқ ва эркинликла Конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади; (13-модда), Давлат ва унинг органлари, бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролик жамияти институтлари ҳамда фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш юритадилар; (15-модда) Давлат инсон ҳамда фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлайди. (54-модда) 

Шу ўринда, янги таҳрирдаги Конституцияни амалда татбиқ этиш йўлида аввало 2023 йил 8 май куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармони қабул қилингани, фармонда янгиланган Конституциямизни сўзсиз ва тўлиқ риоя этиш, давлат органларининг фаолиятидаянгича конституциявий-ҳуқуқий шароитларнийўлга қўйиш белгилангани Конституция ва қонун устунлиги тараққиётнинг асосий мезони эканлигини англатади.

Шу билан бирга, 2024 йил 19 февралда “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг фаолиятини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуни имзоланди ҳамда бир қатор қонунларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Шунингдек, 2024 йил 17 октябрда “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига маҳаллий давлат ҳокимияти органлари фаолиятини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди. Ушбу қонун билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ҳокимларнинг ҳамда халқ депутатлари Кенгашларининг ваколатларини аниқлаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Қонунларнинг Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мослаштирилишибу – Конституция ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этишини англатади.

Судлар фаолиятида қонун ва бошқа норматив ҳужжатнинг мазмунини тўғри англаш ва зарур ҳолларда Конституция нормаларини тўғридан-тўғри қўллаш лозимлиги юзасидан муҳим тушунтиришларни ўз қамровига олган  Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2023 йил 23 июндаги “Одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан-тўғри қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорини қабул қилинганлиги аҳамиятли. Пленум қарорида суд ҳужжатларида ҳуқуқий асос сифатида биринчи навбатда Конституциянинг тегишли нормаларига ва ундан кейин юридик кучига қараб бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, башарти соҳавий қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар Конституция нормаларига зид бўлганлиги аниқланса, фақатгина Конституция нормаларига асосланилиши лозимлиги қайд этилди.

Шундай экан, инсон ҳуқуқлари, эркинликлари, қонуний манфаатлари ва қадр-қимматини улуғлашда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилган нормаларнинг ҳаётга қатъий татбиқ этилиши, хусусан, судлар томонидан ана шу конституциявий қоидаларнинг тўғридан-тўғри қўлланиши одил судловнинг бугунги кундаги муҳим вазифаларидан бирига айланди.

                                            Умида Нишонова,

Наманган вилоят маъмурий суди судьяси