ISH VAQTI: HUQUQIY ASOSLARI VA AMALIY TAHLIL

Mehnat huquqi tizimida ish vaqti tushunchasi muhim o‘rin egallaydi. Ish vaqti mehnat munosabatlari doirasida xodim tomonidan mehnat majburiyatlarini bajargan vaqt sifatida qaraladi. Ushbu maqolada ish vaqtining huquqiy asoslari, turlari, hamda amaliyotdagi muammolari tahlil qilinadi. Ish vaqti normalari, ularni belgilash mezonlari va ularni buzganlik uchun javobgarlik masalalari ham ko‘rib chiqiladi.

Ish vaqtining huquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida belgilangan. Mazkur kodeksga ko‘ra, ish vaqti – bu xodim ish beruvchining ko‘rsatmasi bilan mehnat funksiyalarini bajaradigan vaqt hisoblanadi. Ish vaqtining bir necha turlari mavjud: normal ish vaqti, qisqartirilgan ish vaqti, yarim stavkali ish vaqti va uzaytirilgan ish vaqti.

Normal ish vaqti odatda haftasiga 40 soat qilib belgilanadi. Bu norma xodimlarning sog‘lig‘i, dam olish huquqi va ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash maqsadida belgilanadi. Yoshlar, nogironlar va ayollar uchun qisqartirilgan ish vaqti nazarda tutilgan bo‘lib, bu ularning salomatligi va ijtimoiy holatini e’tiborga olgan holda belgilanadi.

Ish vaqtining buzg‘unchiligi masalasiga kelganda, ba’zi ish beruvchilar xodimlarni qonunga hilof ravishda ortiqcha ishlatish holatlari uchrab turadi. Amaliyotda bunday holatlar ko‘pincha noaniq mehnat shartnomalari yoki ichki tartib qoidalarining mavjud emasligi sababli yuzaga keladi. Shuningdek, xodimlarning o‘z huquqlarini yetarli darajada bilmasligi ham bu muammolarni chuqurlashtiradi.

Tahliliy jihatdan qaralganda, ish vaqtining samarali tashkil etilishi xodimlarning unumdorligini oshirishga xizmat qiladi. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, me’yoriy ish va dam olish balansi saqlangan korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligi yuqori bo‘ladi. Shu sababli, ish vaqtining huquqiy normalar asosida qat’iy tartibga solinishi muhimdir.

Xulosa qilib aytganda, ish vaqti mehnat huquqining muhim institutlaridan biri bo‘lib, u xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi mehnat munosabatlarining asosi sifatida xizmat qiladi. Ish vaqtining turli ko‘rinishlarini to‘g‘ri qo‘llash, xodimlarning huquqlarini ta’minlashda va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda muhim omildir.

Qonunchilikda belgilangan mezonlarga amal qilish va ularni amaliyotda to‘g‘ri tatbiq etish bugungi mehnat bozori uchun katta ahamiyatga ega. Shu bilan birga, ish vaqtining nazorati va himoyasi davlat tomonidan kuchaytirilishi zarur bo‘lgan sohalardan biridir.

Namangan tumanlararo ma’muriy

sudi arxiv mudiri  Shaxbozbek Omonov

Namangan tumanlararo ma’muriy

sudi sudya yordamchisi Muhmmadjon Yo‘ldoshaliev